Vào những năm 2010, nếu hỏi người dùng PC về hệ điều hành dễ tiếp cận nhất, cái tên Linux chắc chắn sẽ không được nhắc đến. Thực tế, các bản phân phối Linux từng là nỗi ám ảnh của người dùng máy tính thông thường trong nhiều năm, với những vấn đề như lỗi driver, hiệu suất ì ạch và đường cong học tập dốc, khiến chỉ những chuyên gia “vọc vạch” mới có thể bước chân vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, tình hình hiện tại đã rất khác biệt so với trước đây. Trong vài năm trở lại đây, hệ sinh thái Linux đã trở nên thân thiện với người dùng hơn bao giờ hết. Từ khả năng chơi game ấn tượng đến bảo mật quyền riêng tư tốt hơn, có vô số lợi ích khi chuyển sang một bản phân phối Linux vào thời điểm này. Cho dù bạn là người từng thất vọng với các bản Linux rườm rà ngày xưa hay chỉ đơn thuần là người dùng bình thường muốn từ bỏ Windows 11, bài viết này sẽ thuyết phục bạn nên thử trải nghiệm hệ sinh thái Linux.
6 Lợi Ích Nổi Bật Khi Chuyển Sang Hệ Điều Hành Linux
1. Đa Dạng Các Bản Phân Phối (Distro) – Lựa Chọn Không Giới Hạn
Trong vài thập kỷ qua, nhân Linux đã được phát triển thành vô số bản phân phối (distros), mỗi bản đều mang đến những tính năng, giao diện và bộ ứng dụng riêng biệt. Có những hệ điều hành đa năng như Fedora, Linux Mint và Debian (cùng với các bản phát sinh từ chúng), mang lại trải nghiệm ổn định, giao diện người dùng (UI) đẹp mắt và khả năng tương thích vững chắc với hầu hết các gói và công cụ bạn cần dùng hàng ngày.
Với những người sẵn sàng đánh đổi một chút sự ổn định để tiếp cận các gói phần mềm mới nhất, bạn có các bản phân phối “cutting-edge” như Arch Linux và openSUSE. Bạn cũng sẽ tìm thấy các bản phân phối phục vụ đối tượng người dùng chuyên biệt, chẳng hạn như DietPi hiệu quả cao và “con cưng” của cộng đồng an ninh mạng là Kali Linux. Khi đi sâu hơn vào “tảng băng chìm” Linux, bạn sẽ bắt đầu gặp những bản phân phối ít được biết đến hơn, một số thậm chí còn “độc đáo” hơn những bản khác. Kết hợp bộ sưu tập bản phân phối khổng lồ này với thực tế là hầu hết chúng đều hỗ trợ chức năng Live OS, giúp bạn trải nghiệm hệ điều hành trước khi cài đặt, bạn chắc chắn sẽ tìm thấy một bản phù hợp với sở thích của mình.
2. Bảo Mật và Quyền Riêng Tư Vượt Trội (So Với Windows)
Windows từ lâu đã không còn là hệ điều hành bảo mật hay riêng tư nhất. Với các quảng cáo xâm nhập, tính năng Recall tiềm ẩn nguy cơ bảo mật, và việc thu thập dữ liệu mạnh mẽ, Windows 11 khó có thể là lựa chọn lý tưởng cho những người dùng coi trọng bảo mật và muốn tối đa hóa quyền riêng tư. Trừ một vài bản phân phối không an toàn, hệ sinh thái Linux tự hào sở hữu một loạt các tính năng bảo mật và quyền riêng tư rộng lớn.
Đầu tiên, Linux tuân thủ một mô hình đặc quyền người dùng nghiêm ngặt và yêu cầu bạn chuyển sang người dùng root bất cứ khi nào bạn muốn sửa đổi các thư mục, dịch vụ và các thành phần khác của hệ điều hành. Mặc dù vẫn có những lỗ hổng trong mã nguồn Linux, bề mặt tấn công cho phần mềm độc hại nhỏ hơn nhiều trên hệ điều hành mã nguồn mở (FOSS) này. Chưa kể, các bản phân phối Linux còn có thể được tăng cường bảo mật hơn nữa bằng các module bảo mật SELinux và AppArmor. Cá nhân tôi, khía cạnh yêu thích nhất của Linux là hệ điều hành này không chủ động theo dõi hoặc cố gắng lấy thông tin cá nhân từ máy tính của tôi.
3. Khắc Phục Sự Cố Dễ Dàng Hơn Nhờ Terminal Quyền Năng
Điều này có vẻ mâu thuẫn với lẽ thường, nhưng hãy kiên nhẫn một chút. Khắc phục sự cố trên Windows thường liên quan đến việc lùng sục qua hàng loạt menu, cài đặt và tùy chọn cho đến khi bạn cuối cùng tìm thấy vấn đề đang gây khó chịu cho thiết bị của mình. Hoặc là bỏ cuộc hoàn toàn và chấp nhận số phận. Nhiều mã lỗi gần như vô dụng, và nhật ký hệ thống cũng tương tự.
Giả sử bạn đang sử dụng một bản phân phối đa năng, các nhật ký hệ thống trong terminal có thể cung cấp manh mối về những gì đang ảnh hưởng đến hệ thống Linux của bạn. Việc giải quyết chúng hầu hết là rất dễ dàng. Thay vì mò mẫm vô nghĩa qua một loạt ứng dụng khắc phục sự cố tự động, menu hay tệp registry, bạn chỉ cần chạy một vài lệnh terminal đơn giản. Là một người thường xuyên làm hỏng các dịch vụ, ứng dụng và (đôi khi) cả chính hệ điều hành khi làm các dự án, tôi có thể xác nhận rằng Linux dễ khắc phục sự cố hơn rất nhiều nhờ tài liệu phong phú và bản chất nặng về terminal của nó.
Màn hình Terminal Linux Ubuntu hiển thị dòng lệnh cài đặt NVM (Node Version Manager)
4. Khả Năng Tùy Biến Đáng Kinh Ngạc – Biến Hóa Không Giới Hạn
Không giống như các đối thủ, các bản phân phối Linux có khả năng tùy biến cao – đến mức bạn có thể thay đổi giao diện của hệ điều hành để phù hợp với sở thích cá nhân. Các bản phân phối Linux gói gọn các biểu tượng, widget, thanh công cụ và các yếu tố giao diện đồ họa (GUI) khác vào các môi trường desktop (desktop environments). Tùy thuộc vào gu thẩm mỹ và cấu hình máy tính của bạn, có vô số lựa chọn để bạn cân nhắc, từ LXDE tiết kiệm tài nguyên cho đến KDE Plasma tuyệt đẹp.
Ngay cả sau khi chọn môi trường desktop, bạn vẫn có thể tinh chỉnh các yếu tố GUI của nó theo ý muốn. Rồi đến các ứng dụng widget và trình quản lý cửa sổ, những thứ này có thể làm cho bản phân phối của bạn nổi bật hơn nữa. Và tôi còn chưa nhắc đến các tinh chỉnh kernel, tiện ích mở rộng shell và trình giả lập terminal mà bạn có thể sử dụng để làm phong phú thêm chức năng của bản phân phối.
5. Hỗ Trợ Driver Tốt Hơn Đáng Kể So Với Thập Kỷ Trước
Trước khi tôi dấn thân vào con đường “chuyển đổi distro” đầy thú vị, tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện kinh hoàng về các vấn đề tương thích phần cứng đến nỗi tôi chưa bao giờ cố gắng cài đặt một bản phân phối Linux. Cho đến vài năm trước, các hệ điều hành Linux nổi tiếng vì driver rắc rối. Đặc biệt, driver cho các thành phần không dây và GPU là một vấn đề đau đầu khi cấu hình trên máy Linux, và tôi vẫn nhớ những vấn đề tôi gặp phải khi cố gắng cài đặt driver chính xác cho chiếc Lenovo Z51-70 cũ của mình vào năm 2016.
Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã khác hoàn toàn, vì hầu hết các thiết bị, thiết bị ngoại vi và linh kiện PC đều hoạt động mà không gặp vấn đề gì trên các bản phân phối Linux thông thường. Thậm chí, ngay cả các hệ thống ARM và RISC-V cũng tương thích tốt với Linux, điều mà tôi không thể nói về Windows.
6. Tương Thích Ứng Dụng và Game Vững Chắc – Trải Nghiệm Mượt Mà
Nếu phải chỉ ra thời điểm Linux trở thành một lựa chọn đáng giá cho người dùng phổ thông, tôi sẽ nói đó là sau khi Valve bắt đầu phát triển lớp tương thích Proton. Trong vài năm qua, Valve đã dốc toàn lực để biến Proton thành một lựa chọn khả thi cho các game thủ. Và thật kỳ lạ, bạn có thể thưởng thức hầu hết các tựa game bán chạy nhất (trừ một số game nhiều người chơi cụ thể) trên các PC chạy Linux – một tuyên bố mà nếu tôi nói ra trước cuối những năm 2010 chắc chắn sẽ bị đưa vào bệnh viện tâm thần.
Trên phương diện ứng dụng, đã có những tiến bộ lớn trong các công cụ năng suất và sáng tạo trên Linux. Các dịch vụ mã nguồn mở (FOSS) bạn sẽ tìm thấy trên Linux không chỉ có thể sánh ngang với các đối tác trả phí trên Windows, mà thậm chí còn vượt trội hơn về giá cả, hiệu suất và chức năng.
Đã Đến Lúc Chuyển Sang Linux Hay Chưa?
Là một người làm việc với cả PC chạy Windows và Linux hàng ngày, tôi có xu hướng trả lời là có. Trái ngược với quan niệm phổ biến, các bản phân phối Linux đã ổn định hơn bao giờ hết, và bạn khó có thể gặp phải các vấn đề driver kỳ lạ bất ngờ. Trong trường hợp bạn gặp phải một số trục trặc trong quá trình sử dụng, bạn có thể khắc phục chúng khá nhanh chóng bằng các lệnh terminal.
Tuy nhiên, bài viết này sẽ không hoàn chỉnh nếu tôi không đề cập đến những khuyết điểm lớn nhất của hệ thống Linux. Các game nhiều người chơi yêu cầu chống gian lận cấp độ kernel (kernel-level anti-cheats) vẫn không thể chơi được trên các bản phân phối Linux, vì vậy bạn có thể muốn ở lại Windows nếu là một người yêu thích e-sports. Mặc dù tôi đã tìm thấy các giải pháp thay thế vững chắc cho hầu hết các công cụ trong bộ Adobe Creative Cloud trên máy trạm Linux của mình, After Effects là một trong những ứng dụng hiếm hoi vẫn chưa có đối thủ xứng tầm. Vì vậy, nếu bạn là nhà thiết kế đồ họa chuyển động hoặc chuyên gia tổng hợp VFX không thể làm việc thiếu After Effects, bạn có thể nên gắn bó với Windows.
Hình ảnh game Dead Cells đang chạy mượt mà trên hệ điều hành Pop!_OS (một bản phân phối Linux)
Nhìn chung, Linux ngày nay không còn là “hệ điều hành của dân kỹ thuật” nữa mà đã trở thành một lựa chọn mạnh mẽ, linh hoạt và ngày càng thân thiện cho mọi đối tượng người dùng. Nếu bạn đang tìm kiếm một trải nghiệm máy tính mới mẻ, an toàn hơn và có khả năng tùy biến cao, đây chính là thời điểm lý tưởng để khám phá thế giới Linux. Hãy thử nghiệm một bản phân phối Linux Live USB và chia sẻ ý kiến của bạn ở phần bình luận bên dưới nhé!
